خواص دارویی کنگر در طب سنتی ایرانی + روش پخت خورش کنگر
کنگر با نام علمی Gundelia tornefortii و نام انگلیسی Gundelia گیاهی کوهستانی و خودرو با برگ هایی خاردار و ساقه ای شبیه به کرفس است که در مناطق کوهستانی ایران، دامنه های الوند، کوه های آذربایجان، لرستان، فارس، کردستان، بختیاری، خراسان و بخش جنوبی البرز رویش دارد. همچنین در نواحی مدیترانه ای و برخی کشورهای آفریقایی و آسیایی نیز یافت می شود.
بخش خوراکی کنگر، انتهای دمبرگ های جوان، رأس ساقه و جوانه های برگ آن است که در زیر خاک روئیده و سفید رنگ هستند. این گیاه در ابتدای فصل بهار و پیش از باز شدن برگ ها چیده و عرضه به بازار می شود.
از بخش های مختلف این گیاه شامل برگ، رأس ساقه، ریشه و حتی گل آن به صورت خام(در تهیۀ سالاد)یا در تهیۀ ترشی و دمنوش استفاده شده و همچنین غذاهای متنوعی مانند سوپ، آش و خورش از آن تهیه می شود.
ترکیبات مهم و ارزش غذایی کنگر:
- انرژی در ۱۰۰ گرم کنگر ۵۸ کیلو کالری
- مواد معدنی مانند آهن، پتاسیم، کلسیم و سدیم
- ویتامین های گروه B مانند B5 و فولات، ویتامین A، C، E و D
- فیبر
- بتاکاروتن
- سینارین
- کافئیک اسید
- اینولین
- ترکیبات آنتی اکسیدانی
طبع و خواص دارویی کنگر در طب سنتی ایران:
گیاه کنگر دارای مزاج گرم و خشک است؛ از این رو می توان آن را همراه با ماست نیز میل کرد.
کنگر با ماست، ترکیبی آرام بخش و خواب آور بوده و مصرف آن یک ساعت قبل از خواب می تواند بسیار کمک کننده و بهبود دهندۀ مشکلات خواب باشد.(به ویژه برای صاحبان مزاج گرم)
خواص مهم کنگر عبارتند از:
- ادرار آور، شستشو دهندۀ مجاری ادراری و کلیه، مناسب برای درمان سنگ کلیه
- گرم کنندۀ کلیه و مثانه
- ضد نفخ
- مقوی دستگاه گوارش و بهبود دهندۀ هضم غذا
- بادشکن
- مفید برای مبتلایان به دیابت و تنظیم کنندۀ قند خون
- تقویت کنندۀ کبد
- مفید در سم زدایی از کبد، کلیه و دستگاه گوارش
- باز کنندۀ انسدادهای کبد
- ضد التهاب
- ضد سرطان رودۀ باریک و پوست
- نیرو بخش
- پیشگیری کننده از بروز بیماری های قلبی و عروقی
- روشن کنندۀ پوست
- کاهش دهندۀ چربی خون(کلسترول و تری گلیسرید)
- کنترل کنندۀ فشار خون
- ملیّن
- مناسب برای رژیم های کاهش وزن و لاغری(کم کالری)
- ضد عفونی کننده
- تب بر
- مفید برای کم خونی
- مناسب برای درمان زخم ریه و جراحت روده
- تقویت کنندۀ میل جنسی
- مناسب برای درمان بیماری برص(ضماد آب کنگر)
- مفید برای درمان بیماری های پوستی، یرقان، نارسایی کبد، روماتیسم، میگرن، آسم و سرگیجه
مضرات کنگر برای سلامتی چیست؟
به دنبال استفادۀ خارج از اعتدال کنگر (به ویژه در گرم مزاجان) تولید صفرا زیاد شده و عوارضی چون حالت تهوع و قی را به همراه خواهد داشت.
همچنین خوردن کنگر در افراد مبتلا به سنگ صفرا ممکن است باعث ایجاد اسپاسم، تنگی دهانۀ کیسۀ صفرا و درد شود.
موارد منع مصرف کنگر:|خواص دارویی کنگر در طب سنتی ایرانی
توصیه می شود افراد گرم مزاج در خوردن کنگر محتاط باشند و آن را همراه با ماست میل کنند.
همچنین مبتلایان به سنگ صفرا، بیماری های شدید کبدی و کلیوی، زنان باردار و کودکان نیز باید در مصرف کنگر و برگ آن محتاط باشند و با تجویز و مشورت پزشک متخصص طب سنتی ایرانی یا پزشک طب نوین از آن استفاده کنند.
چگونه از کنگر استفاده کنیم؟
کنگر را می توان به روش های گوناگون مورد استفاده قرار داد. مثلاً می توان از ساقه های پاک شدۀ آن به صورت خام در تهیۀ سالادها بهره برد، کنگر با ماست میل کرد(روش مناسب برای استفادۀ گرم مزاجان از کنگر)، با آن غذاهایی مانند سوپ، آش و خورش تهیه کرد، با کنگر ترشی درست کرد، از برگ خشک یا ریشۀ آن دمنوش و جوشانده تدبیر نمود یا از آن برای تهیۀ ضماد استفاده کرد.
روش تهیۀ خورش کنگر:
مواد مورد نیاز:
- کنگر تیغ گرفته و خرد شده ۵۰۰ گرم
- گوشت گوسفندی ۲۵۰ گرم
- پیاز خرد شده ۱ عدد
- نعناع ساطوری شده ۱ پیمانه
- جعفری ساطوری شده ۲ پیمانه
- روغن زیتون به قدر کافی
- نمک، فلفل و زردچوبه به قدر کافی
- آبغوره یا آب نارنج بنابر ذائقه
طرز تهیه:|خواص دارویی کنگر در طب سنتی ایرانی
ابتدا پیاز خرد شده را با کمی روغن زیتون تفت دهید، زردچوبه و فلفل را به آن اضافه کنید و سپس گوشت خرد شده را افزوده و بعد از کمی تفت دادن ۳ پیمانه آب اضافه کرده و اجازه دهید گوشت با شعلۀ ملایم بپزد.
در این فاصله کنگر خرد شده، نعنا و جعفری را به طور جداگانه در روغن زیتون تفت مختصر دهید و کنار بگذارید.
در یک ساعت پایانی پخت، کنگر و سبزی تفت داده شده را به خورش اضافه کنید و بگذارید با حرارت ملایم بپزد و خورش جا بی افتد.
در ۱۵ دقیقۀ پایانی، چاشنی آبغوره یا آب نارنج و نمک را بنابر ذائقه به خورش اضافه کنید و پس از چند دقیقه جوشیدن، خورش کنگر آماده است.
می توان این خورش را با گوشت مرغ نیز درست کرد.خورش کنگر را می توانید همراه با چلو یا با نان میل کنید.
خورش کنگر دارای خواص ارزشمندی چون درمان بی اشتهایی، ضد تهوع، محافظت از کبد و کاهش نفخ و مشکلات گوارشی است.
توصیه می شود کودکان، زنان باردار، مبتلایان به سنگ صفرا و بیماری های شدید کلیوی و کبدی در مصرف برگ کنگر و خورش کنگر محتاط باشند.
جمع بندی:
کنگر، سبزی بهاری و خودروست با مزاج گرم و خشک، که مهم ترین خاصیت آن ادرار آور بودنش و توانایی آن در پاکسازی کلیه و دستگاه ادراری می باشد.
ترکیبات مهم این گیاه دارویی شامل ویتامین های گروه B، ویتامین C، A، D و E، کلسیم، آهن، پتاسیم، سدیم، فیبر، ترکیبات آنتی اکسیدانی و…می باشد.
کنگر خواص متنوعی دارد. از جمله: هضم کنندۀ غذا، ضد نفخ، اشتها آور، کاهندۀ کلسترول و قند خون، جلوگیری کننده از تصلب شرائین، محافظت از کبد و کلیه، ضد التهاب، ضد سرطان، ضد تهوع، خلط آور، ملیّن و…
کنگر را می توان به صورت پخته(در خورشت، آش و سوپ)، خام همراه با سالاد یا ماست و یا به صورت چای و دمنوش استفاده کرد.
در پایان توصیه می شود افراد گرم مزاج، زنان باردار، کودکان و مبتلایان به امراض کبدی و کلیوی شدید در مصرف این نوبرانۀ بهار، محتاط باشند.
تیم نگارش و پژوهش دکتر علیرضا یارقلی