درمان کم خونی ناشی از فقر آهن در طب سنتی
کم خونی ناشی از فقر آهن، شایع ترین نوع کم خونی است که در اثر کمبود همو گلوبین(گلبول های قرمز خون)ایجاد می شود. که چنانچه درمان نشود؛ می تواند سبب اختلال در عمل اکسیژن رسانی به اندام های مختلف بدن و بروز خستگی، عوارض قلبی، اختلال در رشد کودکان و مشکلات دیگر شود.
با ما همراه باشید تا در این مقاله به چیستی کم خونی فقر آهن، علائم و عوارض آن در بدن و همچنین درمان کم خونی فقر آهن در طب سنتی ایران بپردازیم.
کم خونی ناشی از فقر آهن چیست؟
کم خونی یا آنمی(Anemia) عبارت است از کمبود گلبول های قرمز سالم یا کاهش هموگلوبین خون که وظیفۀ انتقال اکسیژن به بافت ها و ارگان های مختلف بدن را بر عهده دارد.
امروزه شایع ترین نوع کم خونی، کم خونی فقر آهن است که حیاتی ترین ماده برای ساخت هموگلوبین می باشد.
علت ابتلا به کم خونی فقر آهن چیست؟
در طب سنتی ایران، گاهی کم خونی را به کیفیت خون و نه کمیت آن نسبت می دهند. مثلاً غلبۀ بلغم می تواند عامل کم خونی باشد؛ این در حالی است که در آزمایش خون، تعداد گلبول های قرمز خون در حد نرمال هستند.
کمبود آهن دلایل مختلفی دارد که در این بخش به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
- عدم دریافت آهن کافی از مواد غذایی
- اختلال در جذب آهن توسط بدن بر اثر ابتلا به برخی بیماری ها مانند سلیاک
- بارداری
- قاعدگی سنگین
- خونریزی های داخلی در اثر زخم معده، سرطان رودۀ بزرگ و…
- نارسایی کلیه در دراز مدّت
- نوشیدن زیاد از حد چای و قهوه به خصوص بلافاصله بعد از غذا
- پیروی از رژیم های غذایی خاص مانند رژیم گیاه خواری
- انگل های گوارشی مانند کرم قلابدار
نشانه های کم خونی فقر آهن چیست؟
توجه به نشانه ها برای تشخیص فقر آهن و کم خونی بسیار اهمیت دارد. لذا توصیه می شود درصورت مشاهدۀ هر یک از علائم زیر، برای تشخیص دقیق کم خونی به پزشک مراجعه کنید.
- بی انرژی بودن، ضعف عمومی، خستگی مزمن و خواب آلودگی
- سرد بودن همیشگی دست ها و پاها
- خواب رفتگی دست و پا
- داشتن پوستی رنگ پریده و بی حال
- رنگ پریدگی داخل پلک، لب ها و زبان
- سیاهی دور چشم
- زخم های دهانی مزمن، التهاب زبان و ترک های گوشۀ لب
- سر درد و سر گیجه
- تهوع
- بی اشتهایی به ویژه در کودکان و شیرخواران
- ضربان قلب بالا
- تعریق زیاد
- اختلالات قاعدگی مانند لکه بینی، پریود نشدن، قاعدگی نامنظم، کاهش یا افزایش حجم خونریزی قاعدگی و سردرد و سرگیجه در دوران نزدیک به پریود یا همزمان با آن(علائم کمبود آهن در زنان)
- کسالت و بی حوصلگی
- نداشتن تمرکز و ضعف حافظه
- افسردگی و اضطراب
- ریزش مو و شکنندگی ناخن ها
- قاشقی شدن ناخن در کم خونی های شدید
- تمایل زیاد به خوردن مواد غیرعادی نظیر خاک، یخ، برنج خام و نشاستۀ خام
- تنگی نفس
نکته: کم خونی فقر آهن در مردان نسبت به زنان شیوع کمتری دارد.
نکته: تشخیص کم خونی فقر آهن با یک آزمایش خون ساده میسّر است و دارویی که به درمان آن کمک می کند، مکمل های آهن هستند که پزشک بنابر شدت کم خونی نوع و دوز مصرف آن را تعیین می کند.
درمان نکردن کم خونی فقر آهن چه عوارضی دارد؟
معمولاً کم خونی خفیف نمی تواند خطرناک باشد؛ امّا عدم پیگیری و درمان آن می تواند باعث بروز مشکلات بزرگ تری مانند ابتلای مکرر به انواع عفونت ها، کاهش سیستم ایمنی بدن، مشکلات قلبی نظیر افزایش ضربان قلب، آریتمی قلبی و نارسایی قلبی، زایمان زودرس، سقط جنین، اختلال در رشد ذهنی و جسمی جنین و اختلال در رشد جسمی و ذهنی کودکان و نوزادان شود.
درمان کم خونی فقر آهن در طب سنتی ایران:
پزشکان طب سنتی ایرانی، در درمان کم خونی علاوه بر تعداد هموگلوبین به کیفیت آن و همچنین مزاج افراد توجه ویژه ای دارند.
به طور کلی می توان گفت از منظر طب سنتی ایران، خون صالح با تغذیۀ خوب، خواب کافی و با کیفیت، ورزش، آرامش اعصاب، هضم خوب غذا و اصلاح مزاج تولید می شود.
در این راستا علاوه بر برطرف کردن علت زمینه ای کم خونی مانند وجود انگل، زخم های داخلی و… از قرص آهن با تجویز پزشک و خونسازهای قوی می توان بهره برد که شامل موارد زیر می شوند:
- انواع گوشت ها بخصوص گوشت گوسفند تازه و بلدرچین
- زردۀ تخم مرغ عسلی
- آش حبوبات همراه با زیره و سبزیجاتی مانند اسفناج
- غذاهایی مانند آبگوشت با نخود، نخودآب، ماءاللحم، شیربرنج با شیرۀ انگور و شله زرد حاوی بادام
- شیرۀ انگور و شربت شیرۀ انگور
- مغزهایی مانند پسته، بادام، گردو و فندق
- میوه هایی نظیر سیب، انار، انگور، شاتوت، آلبالو و زرشک یا آب آنها
- آب سیب، آب هویج و آب انگور قرمز
- کاهو، اسفناج، جعفری، شبدر و…
- جوانۀ ماش
- دمنوش میوۀ نسترن و دمنوش گل گاوزبان
- کنجد
- میوه های خشک نظیر مویز، آلو، انجیر و برگۀ زردآلو
- ماءالعسل و عسل
- فالودۀ سیب با زعفران، گلاب، عرق بیدمشک و عسل
- مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین C مانند مرکبات، گوجه فرنگی، کلم بروکلی، توت فرنگی، کیوی و فلفل دلمه ای همراه با غذاهای حاوی آهن، چرا که به جذب بهتر آهن در بدن کمک می کنند.
نکته: تهیۀ عصارۀ استخوان راسته یا دندۀ گوسفندی همراه با پیاز، زردچوبه و زعفران و مصرف آن به تنهایی یا در ترکیب با غذاهای دیگر، می‌تواند بسیار مقوی، انرژی زا و خونساز باشد.
نکته: توصیه می شود افراد کم خون، از مصرف همزمان غذاهای حاوی کلسیم(لبنیات)با مواد غذایی سرشار از آهن مانند گوشت پرهیز کرده و تا حد امکان خوردن فست فودها، غذاهای مانده، کنسرو و ترشیجات را محدود کنند.
نکته: رعایت فاصلۀ نوشیدن چای، قهوه و برخی دمنوش ها ۱ ساعت قبل از غذا و تا ۲ ساعت بعد از غذا در جذب مناسب آهن از مواد غذایی بسیار اهمیت دارد.
نکته: محدود کردن مصرف مواد غذایی با طبع سرد مانند ترشی ها و مبادرت به خوردن خوراکی ها با مزاج گرم و تر که باعث تحریک خونسازی در بدن می شوند، توصیه می گردد.
به طور کلی می توان گفت بهترین درمان کم خونی و کمبود آهن اصلاح سبک زندگی، اصلاح تغذیه و مصرف مکمل آهن با دوز مشخص شده توسط پزشک است.
کلام آخر:
یکی از شایع ترین کم خونی های تغذیه ای، کم خونی ناشی از فقر آهن است که بیشتر در کشورهای درحال توسعه و در بین کودکان و زنان در سنین باروری مشاهده می شود.
از علائم و نشانه های این نوع کم خونی می توان به رنگ پریدگی پوست، زبان و قسمت داخلی لب ها و پلک چشم، سرگیجه، سر درد، خستگی زودرس و دائمی، حالت تهوع، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن پاها و دست ها، تپش قلب، خشکی و آسیب دیدگی پوست و مو و در موارد شدیدتر گود شدن سطح ناخن ها(ناخن قاشقی)اشاره کرد.
برای درمان کمبود آهن، استفاده از مکمل های آهن با تجویز پزشک در کنار اصلاح تغذیه و اصلاح سبک زندگی بسیار اهمیت دارد و می تواند خطرات ناشی از عدم درمان کم خونی و اثرات منفی آن بر سلامتی را کاهش داده یا از بین ببرد.
تیم نگارش و پژوهش دکتر علیرضا یارقلی