خواص و طبع بهارنارنج در طب سنتی+ عرق، شربت و مربای بهارنارنج
نارنج، با نام علمی Citrus aurantium و نام انگلیسی Orange درختی گلدار از خانوادۀ مرکبات است که بومی آسیای جنوب شرقی(چین و هند)بوده و امروزه در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران(استان مازندران، گیلان و فارس)انتشار یافته است.
قسمت های مورد استفادۀ این گیاه گل، میوه و پوست میوۀ آن است که همگی خواص دارویی فراوانی دارند.
شکوفه های معطّر نارنج(بهار نارنج) را در فصل بهار که موسم گل دهی نارنج است، هنگام سحر که هنوز گل ها نشکفته اند، می چینند و در تاریکی خشک می کنند.
اسانس معطّر بهارنارنج به نام نرولی اویل(Neroli Oil)معروف است که از اسانس های گران قیمت و محبوب در صنعت عطرسازی در جهان می باشد.
ما در این مقاله قصد داریم درمورد خواص شکوفه های نارنج که به بهارنارنج معروفند بپردازیم و اثرات درمانی آن بر سلامت بدن را بررسی کنیم. پس با ما بمانید.
ترکیبات مهم بهارنارنج:
- مهم ترین ترکیبات شکوفه های نارنج، اسانس آن است. مهم ترین ترکیبات اسانس نیز عبارتند از لینالیل استات، لینالول، نرول و ژرانیول
فلاونوئیدها(ترکیبات آنتی اکسیدانی) - فورانوکومارین
- مواد معدنی مانند کلسیم، پتاسیم، آهن و…
- ویتامین D، A، ریبوفلاوین، نیاسین، فولات، تیامین، ویتامین B6، C و E
- قند
- کربوهیدرات
- بتاکاروتن
- لوتئین و زیگزانتین
- سینفرین
- روغن فعال
- فیبر
خواص بهارنارنج در طب سنتی ایران:
از دیدگاه طب سنتی ایران، بهارنارنج طبع گرم و خشک دارد.
نوشیدن شربت بهارنارنج در فصل بهار و تابستان، بسیار مفرح و دلنشین می باشد.
به علت طعم و عطر دلپذیرش و همچنین خواص دارویی فراوانی که دارد، از بهارنارنج و اسانس آن در تهیۀ انواع نوشیدنی های فصلی، مربا، گز، سوهان، نقل، انواع شیرینی و کیک، صنعت عطر سازی، تولید محصولات آرایشی _ بهداشتی و مراقبت پوست استفاده می شود.
مهم ترین خواص دارویی بهارنارنج عبارتند از:
- مسکن سردرد های میگرنی و عصبی
- آرام بخش، مقوی اعصاب، ضد افسردگی و ضد اضطراب
- مفید برای افراد سرد مزاج
- درمان عوارض آلرژی و حساسیت های فصلی مانند سرفه های خشک
- نشاط آور، انرژی بخش و تقویت کنندۀ مغز(نوشیدن عرق و دمنوش بهارنارنج و حتی بوئیدن شکوفه های آن)
- تقویت کنندۀ سیستم ایمنی بدن، درمان سرماخوردگی، ضد التهاب و ضد سرطان
- ضد یبوست مزاج
- بهبود دهندۀ لطافت و شادابی پوست
- نرم کننده، رطوبت بخش و سفت کنندۀ پوست
- درمان کنندۀ برخی از بیماری های پوستی
- پیشگیری کننده از ایجاد ترک های پوستی
- تونری عالی برای رفع چربی پوست و آکنه(عرق بهارنارنج)
- تسکین دهندۀ آفتاب سوختگی، قرمزی و التهاب پوست
- مفید در چربی سوزی، افزایش متابولیسم بدن و لاغری
- آنتی باکتریال، آنتی ویروس و ضد قارچ
- درمان کنندۀ مشکلات گوارشی مانند درد معده، نفخ، سوءهاضمه، دل پیچه و سوزش معده
- تنظیم کنندۀ تپش قلب
- محافظ قلب
- مفید در درمان مشکلات ریوی و سینه
- مفید در رفع مشکلات خواب(مصرف در حد اعتدال)
- دارای ماده ای مؤثر در ایجاد هوشیاری و جلوگیری از خواب آلودگی(بوئیدن زیاد بهارنارنج تازه)
- مفید برای رفع مشکلات قاعدگی مانند کلافگی، پرخاشگری، اندوه و بی حالی
- برطرف کنندۀ عوارض یائسگی در زنان میانسال
- مفید برای لطافت پوست کودکان و رفع سوزش و التهاب پوست ناشی از آفتاب سوختگی در آنها
نکته: تمام خواص ذکر شده با مصرف فرآورده های حاصل از بهارنارنج مانند عرق، دمنوش، اسانس یا روغن، مربا، شربت بهارنارنج و بوئیدن شکوفه های آن کم و بیش تأمین می شود.
نکته: توصیه می شود برای استفادۀ دارویی مناسب از فرآورده های بهارنارنج و همچنین آگاهی از میزان و نحوۀ مصرف آنها با پزشک متخصص طب سنتی ایرانی مشورت کنید.
نکته: روغن بهارنارنج دارای خواص آروماتیک، آرام بخشی و ضد افسردگی است.
عوارض سوء مصرف بهارنارنج:
زیاده روی در خوردن یا بوئیدن روغن، اسانس و شکوفۀ نارنج بی خوابی می‌آورد. همچنین مصرف زیاد بهارنارنج ممکن است باعث سردرد، افزایش فشار خون و ضربان قلب شود.
چه کسانی نباید از بهارنارنج استفاده کنند؟
- افراد با سابقۀ حساسیت به خانوادۀ مرکبات
- در صورت مصرف داروهای ضد افسردگی
- زنان بادرار(با مشورت پزشک)
- برای افراد مبتلا به پرفشاری خون و بیماری های قلبی احتیاط مصرف دارد و باید با پزشک خود مشورت کنند.
- به دلیل دارا بودن خاصیت آرام بخشی روغن بهارنارنج، توصیه می شود در صورت انجام کاری که نیاز به هوشیاری دارد(مانند رانندگی)از این روغن استفاده نکنید.
عرق بهارنارنج چیست و چه طبعی دارد؟
عرق بهارنارنج، محصولی تهیه شده از تقطیر شکوفه های معطّر نارنج است که برای درمان سردردهای میگرنی و عصبی، مفید می باشد.
طبیعت عرق بهارنارنج نیز گرم و خشک است. این محصول، در تهیۀ انواع نوشیدنی ها، تسکین مشکلات پوستی، تقویت مو، خوش بو کردن هوا و… کاربرد دارد.
خواص عرق بهارنارنج عبارتند از:
آرام بخش، نشاط آور، ضد هیجانات دستگاه عصبی، مسکن سردردهای میگرنی و عصبی مزمن، ضد اضطراب، اشتها آور، مقوی قلب و اعصاب، ضد تشنج، ضد سکسکه، ضد تهوع، سفت کنندۀ پوست، برطرف کنندۀ تپش قلب، کاهندۀ سوزش و التهابات پوستی ناشی از آفتاب سوختگی، مقوی دماغ(مغز)، جلوگیری از ایجاد ترک های پوستی، برطرف کنندۀ اختلالات خواب و بسیاری موارد دیگر.
ضررهای عرق بهارنارنج:|خواص و طبع بهارنارنج در طب سنتی
افراط درمصرف عرق بهارنارنج ممکن است باعث افزایش فشار خون، ضربان قلب و همچنین بی خوابی شود.
ممنوعیات عرق بهارنارنج:
توصیه می شود زنان باردار و شیرده، مبتلایان به بیماری های قلبی، پرفشاری خون و کسانی که داروهای خاص مانند داروهای ضد افسردگی مصرف می کنند، در استفاده از عرق بهارنارنج محتاط باشند.
خواص و طرز تهیۀ شربت بهارنارنج:
شربتی با طبع گرم، آرام بخش، مقوی قلب و اعصاب، مسکن سردرد، مقوی معده و…
مواد مورد نیاز:
عرق بهارنارنج ۳ پیمانه
آب ۲ پیمانه
شکر یا عسل ۵ پیمانه
شکوفۀ بهارنارنج ۲۰ گرم
آبلیمو به میزان دلخواه، بنابر ذائقه و مزاج
روش تهیه:
ابتدا آب، شکر و عرق بهارنارنج را داخل قابلمۀ مورد نظر بریزید و روی حرارت قرار دهید. سپس گل های نارنج را داخل کیسۀ نخی ریخته و داخل شربت بگذارید. وقتی شربت جوشید، حرارت را کم کنید تا آرام بجوشد و قوام آید.
در پایان، آبلیمو را اضافه کرده و پس از ۱۰ دقیقه قابلمه را از روی حرارت بردارید.
بهتراست این شربت را در یخچال نگهداری کنید و هنگام مصرف، با مقداری آب رقیق کرده و همراه با خاکشیر یا تخم‌شربتی بنوشید.
طرز تهیۀ مربای بهارنارنج:
خوردن مربای بهار نارنج نیز سبب تقویت معده، رفع سوءهاضمه، تسکین سوزش سر دل، افزایش اشتها و ایجاد نشاط و آرامش می شود.
مواد مورد نیاز:
شکوفۀ بهار نارنج خشک ۱ لیوان یا بهارنارنج تازه ۲ لیوان
شکر یک و نیم لیوان
آب یک و نیم لیوان
زعفران دم کرده ۲ قاشق سوپ خوری
روش تهیه:
ابتدا گل های تازه یا خشک بهارنارنج را شسته و ۲ تا ۳ مرتبه، هر بار به مدت ۲ دقیقه در آب بجوشانید، تا تلخی آنها گرفته شود. سپس شکر را با آب بجوشانید تا کمی غلیظ شود. بعد گل ها را به آن بیافزایید و بگذارید آرام بجوشد تا گلبرگ ها شیشه ای شوند و مربا قوام آید. در انتها، می توانید مقداری زعفران دم کرده جهت ایجاد عطر، طعم و رنگی مطبوع به آن اضافه کنید.
جمع بندی:
گل های سفید رنگ و معطّر نارنج با گلبرگ های ترد و شکننده، مزاج گرم و خشک دارند.
بهارنارنج حاوی مقدار زیادی اسانس، ترکیبات فلاونوئیدی، آنتی اکسیدان و ویتامین c، b، a می باشد. این گل ها و اسانس حاصل از آنها، به طور گسترده در صنایع غذایی و شیرینی پزی، تدبیر انواع شربت ها، تولید عطر و ادکلن و محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می شوند.
شکوفه های معطّر نارنج، جهت رفع مشکلات عصبی، بدخوابی ها، ایجاد حس آرامش و رفع مشکلات پوستی به صورت عرق، شربت، مربا، دمنوش، روغن، صابون و… مورد استفاده قرار می گیرند.
باید توجه داشت که مصرف بهارنارنج برای زنان باردار احتیاط مصرف دارد و مبتلایان به بیماری های قلبی و پرفشاری خون باید در استفاده از آن محتاط باشند. همچنین ممکن است مصرف خارج از اعتدال گل های نارنج و مشتقات آن سبب بروز بی خوابی و بی قراری، تپش قلب، افزایش فشار خون و سردرد شود.
تیم نگارش و پژوهش دکتر علیرضا یارقلی